Sjena palona, umbra, błękit pruski – nazwy farb brzmią staroświecko i bardzo… artystycznie. Równie ciekawa jest historia akwareli i sposób ich wytwarzania.

Farba akwarelowa składa się z rozdrobnionej substancji barwiącej (pigmentu) i rozpuszczalnego w wodzie spoiwa. Dodaje się do niej także wodę, środki zmiękczające (np. miód) i rozjaśniające.  

Afrykańska żywica

W akwarelach spoiwem jest guma arabska, żywica akacji senegalskiej, zwana także gumą senegalską. Obecnie większość światowej produkcji gumy pochodzi z Sudanu, Etiopii, Czadu i Nigerii. Po nacięciu pnia akacji wycieka ta lepka, twardniejąca na powietrzu substancja. Już 3 tysiące lat temu znano ją i wykorzystywano, na przykład w medycynie do leczenia biegunek, chorób oczu czy poparzeń. Starożytni Egipcjanie używali gumy arabskiej do mumifikacji zwłok.

Dziś znajdziesz ją (oznaczoną symbolem E414) na odwrocie znaczków pocztowych, w napojach bezalkoholowych, cukierkach, maseczkach kosmetycznych, syropie na kaszel, a także w sklepach ze zdrową żywnością, bo jest prebiotykiem korzystnie wpływającym na florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Kiedy byłam uczennicą, korzystaliśmy z płynnego kleju „Guma arabska” – dziś nadal jest dostępny, ale znacznie stracił na popularności.

W akwarelach guma arabska jest nie tylko spoiwem, także zwiększa intensywność kolorów i chroni je przed blaknięciem.

 Dostępną w sklepach plastycznych gumę arabską można wykorzystywać w kaligrafii – kilka kropli dodanych do zbyt rzadkiego atramentu czy płynnej akwareli sprawia, że stają się gęstsze i łatwiej nimi pisać przy pomocy stalówki. Gumę arabską radzę dodawać nie bezpośrednio do buteleczki z atramentem, a do małego naczynia, eksperymentując z ilością.

Choć znane dużo wcześniej, akwarele stały się popularne od końca XV wieku. Dopiero w drugiej połowie XVIII wieku zaczęto produkować i sprzedawać malarzom wygodne, gotowe do użycia farby z gumy arabskiej, pigmentów i miodu. Przedtem artyści musieli przygotowywać sobie akwarele samodzielnie, ucierając pigmenty w ceramicznym lub kamiennym moździerzu.

Do dawnych mistrzów akwareli należą: Albrecht Dürer, Antoon van Dyck, Joseph Mallord William Turner, William Blake, Eugène Delacroix, a w Polsce Julian Fałat i Juliusz Kossak.

Suszone pluskwy i spalone kości

Pigmenty, czyli kolory pozyskiwano z najdziwniejszych źródeł: purpurę z malutkich ślimaków albo suszonych pluskiew, zieleń szwajnfurcką z trujących związków arsenu, karmin z owadów pasożytujących na meksykańskich kaktusach, czerń ze spalonych kłów słoni, krwistą czerwień smocza krew (dragon’s blood) z trującej żywicy draceny smoczej rosnącej tylko na Wyspach Kanaryjskich.

Zieleń grecką zwaną grynszpanem zdrapywano z zaśniedziałej miedzi, a biel kości pozyskiwano ze spalonych na biały popiół kości, głównie ptasich. Czerwień pucola to porowata skała wulkaniczna z włoskiej miejscowości Puzzola. Również ochra – po polsku ugier – to zwietrzała skała z tlenkami żelaza.

Inne naturalne barwniki to sproszkowane minerały jak malachit (zielony) czy półszlachetny kamień lapis lazuli, czyli lazuryt, z którego wytwarzano niebieski pigment ultramarynę – kolor uznawany przez wieki za tak szlachetny, że zazwyczaj malowano nim na obrazach tylko szaty Maryi Panny czy aniołów.

 Na blogu opublikowałam już wiele artykułów o akwarelach – jakie wybrać, jak je mieszać, jak nimi malować. Napisałam także sporo akwarelowych tutoriali. Teksty te wyszukasz przy pomocy tagu akwarele, a naukę malowania tymi farbami najlepiej zacząć tutaj.

Już starożytni Egipcjanie…

Współcześnie pigmenty na ogół produkuje się syntetycznie. Nie znaczy to jednak, że sztuczne pigmenty są nowym wynalazkiem! Najstarszy, błękit egipski, produkowali ponad pięć tysięcy lat temu starożytni Egipcjanie. Barwnik ten, w starożytności popularny w całym basenie Morza Śródziemnego, z czasem został zapomniany, przepadła też jego receptura. Zrekonstruowano go dopiero niedawno i okazało się, że starożytni byli niezłymi chemikami, bo jego składniki – między innymi piasek kwarcowy, związki miedzi i węglan wapnia – łączyli w temperaturze tysiąca stopni Celsjusza!

Mam nadzieję, że lektura tego artykułu sprawiła Ci przyjemność i spojrzysz teraz innym okiem na swoje akwarele. 😉 