Wydawałoby się, nic prostszego, ot zwykły owal. Jednak litera „o” (i wszystkie inne budowane na jej bazie, na przykład „a” i „g”) jest jedną z trudniejszych do opanowania w nauce kaligrafii. W dzisiejszym wpisie wytłumaczę dlaczego i podpowiem, jak ją kreślić.

Kreślenie litery o wymaga prowadzenia narzędzia piśmiennego jednym ruchem. W krojach takich jak Copperplate (kursywa angielska) i w kaligrafii nowoczesnej (kiedy piszemy elastyczną końcówką) dodatkowym utrudnieniem jest konieczność płynnego przejścia od kreski cienkiej do grubej i z powrotem do cienkiej. Kształt litery sprawia, że niestety wyraźnie widać wszystkie krzywizny.

Sprawy nie ułatwia wspomniany wyżej fakt, że litery tej (a właściwie tworzącego ja owalu) używamy do konstruowania wielu innych – a, d, g, q, także polskiego ó, niepełnego owalu, czyli c i wpisującej się w owal pętelki – e. Owal w literach b i p ( i w formie szczątkowej w s) jest odbiciem lustrzanym tego z litery o. W Copperplate obydwa owale (zwykły i odwrotny) pojawiają się także w literze x. 

Śledząc historię pisma zauważysz, że kształt litery o w zasadzie się nie zmienił od czasów fenickich (około XIII wieku przed naszą erą). Co ciekawe, nasze współczesne o jest samogłoską, a wywodzi się od gardłowej spółgłoski ajin, czyli oko (i faktycznie, początkowo – we wspólnym języku Semitów, prasemickim – litera ta miała kształt oka). Z czasem zapis się uprościł i stał kółkiem/owalem, a z litery wyewoluowało o greki, łaciny i cyrylicy. To właśnie starożytni Grecy przekształcili spółgłoskę ajin w samogłoskę omikron do zapisywania dźwięku o. Także w alfabetach nie wywodzących się od fenickiego dźwięk o zapisujemy owalem, co wynika prawdopodobnie z kształtu ust przy wymawianiu tej głoski.

Zwróć uwagę, że w wielu językach (ale nie w polskim) występuje krótka i wydłużona forma tej litery, co czasem jest zaznaczane znakami diakrytycznymi. Polskie o z kreseczką jest zapisem litery u (i pozostałością obecnych w polszczyźnie do XVI wieku długich samogłosek), ale na przykład w holenderskim kreska oznacza akcent i zmienia znaczenie wyrazu (voor = dla, vóór = przed).

Jak kaligrafować literę „o”

Kreślenie pełnego owalu przy użyciu elastycznej stalówki lub brush pena wyjaśniam na rysunku powyżej. Najłatwiej to wytłumaczyć posiłkując się tarczą zegara. Zaczynamy mniej więcej na godzinie 1.30 i poruszamy się przeciwnie do wskazówek, czyli w lewo. Po przekroczeniu wpół do 12 zaczynamy powoli zwiększać nacisk tak, aby najmocniejszy był o 9. Później stopniowo go zmniejszamy aż do 6.30. Prowadzimy linię dalej – już cały czas cienką – aby połączyła się z punktem początkowym, czyli godziną 1.

W przypadku krojów pisanych szeroką końcówką, czyli italiki, gotyku, uncjały, pisma rondowego zazwyczaj rozbijamy literę o na dwa ruchy, co ułatwia jej kreślenie. Pierwszy łuk (w kształcie litery c) prowadzimy od godziny 12 w dół, drugi, będący jego lustrzanym odbiciem, również w dół – oba stykają się na dole. Manipulując nadgarstkiem można o pisać także jednym gestem, znajduje to zastosowanie w piśmie codziennym italiku (czyli uproszczonej i szybszej italice).

 Owal jako kształt budujący wiele liter trzeba sobie porządnie przećwiczyć, zapisując nim – dosłownie! – całe strony. Jeśli sprawia dużą trudność, radzę na początku pisać zwykłym (nieelastycznym) pisadłem np. cienkopisem. Pobawić się w „oszukaną kaligrafię”. Dopiero później pisać stalówką lub brush penem.

 Na moim Instagramie jest filmik, w którym pokazuję jak kaligrafować literę a (czyli o/owal plus łuk dolny) „sposobem zegarowym”.

 O elementach budujących litery

 Jeśli o w żaden sposób nie chce się udać, rozbij literę na dwa gesty, cieniowany łuk z lewej strony i cienką kreskę z prawej. Sztuczkę tę można stosować także kaligrafując bardzo duże litery.

„O” według mistrza Tatucha

W wielokrotnie wspominanej na blogu biblii pięknego pisma odręcznego, czyli obowiązującym w przedwojennych szkołach podręczniku Stefana Tatucha Nauka pisma użytkowego i ozdobnego znajdziemy wskazówki, jak pisać i jak łączyć o (i ó): „Znaki o i ó są owalami z naciskiem w lewo. Rzutowa [czyli łącznik z poprzednią literą] łączy się z owalem w połowie wysokości znaku. Obie litery mają z prawej strony w 1/3 wysokości węzełek, służący do łączenia z następną literą, zaś znak ó ma jako znamię w 1/3 pola górnego laskę (kreskę), wątlejącą ku dołowi”.

Natomiast duże O wg Tatucha: „jest owalem niezamkniętym, z naciskiem w lewo, którego kreska cienka (z prawej strony) wchodzi w owal z lekkim naciskiem”.

Co prawda książka Tatucha dotyczy pisma szkolnego użytkowego, codziennego, ale wskazówki przydadzą się początkującym kaligrafom, bo są bardzo precyzyjne i dotyczą liter ze zmienną kreską (cieniowanych) – znajdziesz ją online w bibliotekach cyfrowych, jest także do pobrania w mojej grupie facebookowej Kochamy Pismo Ręczne.

A jak ja piszę „o”?

Oto warianty o, które – mam nadzieję – pomogą Ci w nauce i zainspirują do eksperymentów i wypracowania własnych wersji tej litery. Jak widzisz, w kaligrafii nowoczesnej można sobie jej kształt znacznie uprościć poprzez niedomykanie i/lub skrócenie prawej, cieniowanej części litery.

 Podobny artykuł napisałam o dwóch innych trudnych (i posiadających po dwa warianty) literach, r oraz z.

Miłego pisania!