Polskie znaki diakrytyczne i dwuznaki są zmorą miłośników kaligrafii nowoczesnej, którzy – ucząc się od zagranicznych artystów – nie wiedzą, jak je pisać, aby nie odebrać tekstowi urody. Jak kaligrafować polskie litery?

Diakritikós to po grecku „odróżniający”. Znaki diakrytyczne mogą być umieszczane nad literami, pod nimi i wewnątrz. Zmieniają ich wymowę, tworząc tym samym nowe litery.

Uważamy, że są cechą odróżniającą nasz język od innych, ale połowa Polaków nie używa ich na co dzień w tekstach elektronicznych. Z wygody i lenistwa.

Znajdziemy je nie tylko w polszczyźnie, ale i innych językach, jak choćby niemieckie umlauty (dwie kropeczki nad a, u i o), czeskie odwrócone daszki (hački) czy francuską cedyllę (ogonek pod c). Skąd się wzięły? Kiedy w Średniowieczu zaczęły powstawać literatury narodowe, okazało się że alfabet łaciński nie ma liter odpowiadających niektórym głoskom w językach europejskich. Musiano więc je stworzyć. W polszczyźnie początkowo dostosowywano dźwięki do łacińskich liter w sposób niekontrolowany, co widać w tekstach staropolskich. Z czasem sposób zapisywania polskich głosek ujednolicił się – obecnie jest ich kilkanaście, w tym dziewięć ze znakami diakrytycznymi.

Z ogonkami czy bez?

Polskim ogonkom grozi zagłada – biją na alarm językoznawcy. Sam profesor Bralczyk apeluje o ich używanie i poparł kampanię walczącą o zachowanie naszych znaków diakrytycznych „Język polski jest ą-ę”. Rezygnacja z nich uprościłaby komunikację i przyspieszyła pisanie, szczególnie na klawiaturze, ale z drugiej strony, jak powiedział profesor „dla szybkości i efektywności poświęciliśmy już tak wiele wzbogacających zwyczajów i rytuałów, że coraz mniej mamy z życia radości i satysfakcji”. Przeciwnicy ogonków uważają, że są anachroniczne, zatruwają życie uczniom i utrudniają korzystanie z elektronicznych komunikatorów.

Czy wygra pragmatyzm, czy unikatowość (i uroda) języka – czas pokaże. Nie da się jednak ukryć, że przy ozdobnym pisaniu mamy z diakrytykami problem…

Zażółć gęślą jaźń

Ucząc się kaligrafii nowoczesnej mamy przeważnie do czynienia z tekstami po angielsku. Nie możemy, jak w przypadku znanych od lat alfabetów typu Copperplate czy Italika, podejrzeć jak rysują ogonki doświadczeni kaligrafowie. Trzeba samemu próbować dobrać je tak, aby współgrały ze stylem pisma. Dotyczy to także pracy nad codziennym pismem ręcznym.

Jak pisać polskie litery? Alfabety drukowane, w których litery się nie łączą (takie jak print), lepiej się komponują z prostymi kreskami. Alfabety, w których litery się łączą, czyli kursywy (pismo Palmera, przedwojenna polska kaligrafia) – z kreskami zaokrąglonymi, czyli takimi jakich uczono nas w szkole. Przy nietypowych stylach pisma trzeba po prostu przetestować, jaki rodzaj ogonków wygląda lepiej.

Jeśli kaligrafujesz litery zmienną kreską, pamiętaj aby również ogonki i kreseczki nad ó czy ń były dopasowane wyglądem. Józef Czernecki, Józef Szablowski i Stanisław Tatuch, autorzy wydanego na początku ubiegłego wieku „Podręcznika do nauki kaligrafii”, poświęcili polskim diakrytykom nieco uwagi, radząc aby kreseczki nad literami „wątlały ku dołowi”, a ogonki były „półobrączkami z naciskiem w lewo”. Zadbaj, aby kropeczki i kreseczki umieścić w odpowiednim miejscu – nie za wysoko, nie za nisko i pośrodku litery. Kiedy zdecydujesz, jak ma wyglądać ogonek pod ą czy pozioma kreska w ł, pamiętaj, aby w całym tekście litery wyglądały tak samo.

Grzegorz Brzęczyszczykiewicz

A co z dwuznakami, czyli dwoma literami oznaczającymi jedną głoskę (jak sz czy rz)? Wiele osób, ucząc się kaligrafii z zagranicznych źródeł, pisze litery r i z na sposób francuski (i amerykański). Nie wygląda to najlepiej w polskich wyrazach, szczególnie w przypadku dwuznaków. Porównaj pisownię nazwiska „Brzęczyszczykiewicz” na powyższym zdjęciu. Najbardziej mi się podoba wersja środkowa, a Tobie?

Problematyczna jest szczególnie zbitka r i z (albo r i ż). Ja piszę ją „po naszemu”, jednak warto wiedzieć, że wspomniani wyżej autorzy przedwojennego podręcznika do nauki pisania uważali, że przy jej pisaniu lepiej wybrać francuskie r, bo „jest łatwe i wdzięczne do połączenia z z.

Poświęćmy naszym ogonkom trochę uwagi, okażmy im serdeczność, nie zżymajmy się, że „mamy trudniej” niż inni. Oswojone, gładko zleją się z tekstem, nie wpływając na jego wygląd.