Gotyk, pismo Palmera, uncjała, Copperplate, print – każde z tych pism ma inny kąt pochylenia liter. Z czego to wynika? Skąd wziąć ułatwiającą ukośne pisanie liniaturę?

Jedno jest pewne: kąt pod którym się pisze litery (slant) powinien być taki sam w całym tekście. W zachowaniu jednolitego pochylenia pomocne są specjalne pionowe linie. Po nabraniu wprawy można z nich zrezygnować, ale dla początkujących kaligrafów są bardzo przydatne.

Prosto, ale powoli

Najstarsze pisma oparte o alfabet łaciński były pisane prosto. Kapitała rzymska (capitalis monumentalis), której najdoskonalszym przykładem jest inskrypcja na kolumnie Trajana w stolicy Włoch to majestatyczne szerokie litery, które wygodnie było ryć w kamieniu. Kiedy zaczęto kapitałę pisać na pergaminie, w szybszym tempie i innymi narzędziami, linie stały się bardziej zaokrąglone – nazywano ją wiejską (capitalis rustica).

Powszechnie używana od końca starożytności do wczesnego średniowiecza uncjała, z jej zaokrąglonymi i pozbawionymi ostrych kątów literami, także jest pismem niepochylonym.

 Informacje o uncjale oraz wskazówki, czym i jak ją pisać, znajdziesz w tym i tym wpisie.

Po uncjale przyszła minuskuła karolińska, stworzona na dworze Karola Wielkiego i używana powszechnie w niemal całej całej średniowiecznej Europie. Ona również nie była pisana pod kątem. Także rodzina pism gotyckich, powstających od XI. wieku to kroje proste.

 O gotyku trochę więcej pisałam tutaj.

Kto pochylił litery?

Wszystkie wymienione wyżej kroje kreślono powoli, chciałoby się rzec – z namaszczeniem. Poszczególne litery wymagały kilkakrotnego odrywania pisaka od papieru. Jak to zwykle bywa w historii, nowe szybsze pismo zrodziło się z potrzeby, a za jego ojca uchodzi florentyńczyk Niccolò Niccoli. To prawdziwie renesansowa postać, a jego znaczenia dla kultury ówczesnych Włoch nie sposób przecenić. Ogromną pasją Niccoliego były – zgodnie z duchem epoki – antyczne manuskrypty. Przepisywał je ręcznie, początkowo pismem prostym a z czasem, aby móc pisać szybciej, pochylonym w prawo, bo tak w naturalny sposób przechylamy litery pisząc od lewej do prawej. A że wpływ Niccoliego na współczesnych był wielki, zaczęto go naśladować i posługiwać się nowym krojem w sytuacjach wymagających szybkiego notowania. Italika, bo tak nazwano to pismo, zainspirowała także pierwsze włoskie czcionki drukarskie (zobacz na zdjęciu powyżej), a później podbiła Europę. Kąt pochylenia italiki jest niewielki, zazwyczaj od 5 do 15° względem osi pionowej.

 Tu wspominałam o renesansowej italice.

Bardzo krzywa kursywa

Italikę w XVIII. wieku zdetronizowała kursywa angielska, zwana także engraver’s script, english roundhand lub pismem Copperplate. To prababka naszego elementarzowego pisma uczonego w pierwszej klasie podstawówki. Z Copperplate wywodzą się także znane odmiany pisma odręcznego Palmer i Spencerian. Inaczej niż wymienione wyżej kroje (uncjała, gotyk, italika) tworzone przy pomocy ściętej płasko stalówki, Copperplate pisze się ostro zakończoną, elastyczną.

 O stalówkach więcej dowiesz się z tego posta.

 Tutaj przeczytasz o piśmie łączonym, czyli kursywie.

 Piękne przedwojenne polskie pismo szkolne na bazie Copperplate.

 Pismo Palmera.

Pisma wywodzące się od Copperplate są dość mocno pochylone, dlatego – aby nie wyginać nianaturalnie i boleśnie ręki – pisze się je stalówką osadzoną w specjalnej skośnej obsadce (oblique pen holder).

Kąt pochylenia kursywy angielskiej to 55° licząc od podstawy (linii bazowej), czyli 35° od osi pionowej. Jeszcze większy slant ma Spencerian i pismo Palmera – aż 52°.

Kąt pochylenia liter w kaligrafii nowoczesnej

Modern calligraphy, jak wiadomo, niespecjalnie przejmuje się zasadami. Zdarza się nawet, że ktoś obdarzony fantazją zmienia kąt pochylenia liter w wyrazie. Jeśli to dobrze wygląda (a rzadko tak bywa) to czemu nie? Zazwyczaj jednak kaligrafując freestyle’owo albo piszemy prosto albo pod niewielkim kątem (mniej więcej 75° licząc od linii bazowej) i staramy się w całym tekście utrzymać jednolite pochylenie liter.

 Artykuł o kaligrafii nowoczesnej.

Współczesne pisma odręczne

Nasze polskie pismo elementarzowe jest pisane prosto, z pochylenia liter zrezygnowano po wojnie. Jeśli Twoim pismem codziennym jest kursywa – czyli starasz się łączyć większość liter – to radzę Ci spróbować pisania pod lekkim kątem (60-75°), ułatwia to szybsze notowanie. Zacytuję tu guru polskiego przedwojennego pisma szkolnego, Stefana Tatucha, który zalecał kąt 60°. Jego zdaniem pismo pochylone jest „najnaturalniejsze i najwłaściwsze, bo pozwala piszącemu jednym ciągiem, bez zmiany położenia punktu oparcia, t.j. łokcia, napisać większą ilość liter, wyrazów, a nawet zdań. Takie położenie zeszytu i kierunek pisma, pozwala też przy najmniejszem natężeniu mięśni, na największą szybkość, bo ręka prawa może się całkiem swobodnie poruszać”.

Inaczej rzecz ma się z drukowanym pismem odręcznym, printem – najlepiej wygląda pisany zupełnie prosto.

Jak pisać pod kątem

1. Narysuj linie pomocnicze. To najprostszy sposób, który stosuję do tej pory. Kątomierz, linijka i ołówek wystarczą, aby zaznaczyć na kartce odpowiedni kąt pochylenia liter. Ja używam przyrządu o nazwie goniometr – to połączenie linijki i kątomierza.
2. Wydrukuj sobie liniuszek. Darmowe liniatury do wydruku znajdziesz na blogach i stronach internetowych, na przykład na Iampeth. Jeśli szukasz konkretnego kąta pochylenia dla konkretnej stalówki, polecam Ci polski generator arkuszy z liniami pomocniczymi Calidraw. Linie możesz wydrukować na gładkim papierze (jaki wybrać, radzę tutaj) albo podkładać je pod cienki papier lub kalkę techniczną. Możesz także zainwestować w podświetlaną deskę kreślarską lub samodzielnie sobie takową zrobić (na przykład z przezroczystego pudełka i lampek świątecznych).
3. Kup blok z liniami. Do pism prostych nadadzą się zeszyt w kratkę czy linie, zwłaszcza w tzw. linię francuską (bywają we francuskich hipermarketach; linię francuską do wydruku możesz pobrać tutaj). Do krojów wymagających pochylenia liter można kupić specjalne zeszyty w sklepach kaligraficznych, np. polskiego producenta bloków do kaligrafii (do Copperplate, italiki i pism prostych) Archie’s Calligraphy.
4. Przekręć kartkę! Ciężko pisać ukośnie, kiedy kartka leży prostopadle do dolnego brzegu biurka. Należy ją przesunąć w lewo względem pionowej osi stołu tak, aby siedząc prosto można było pisać pod kątem bez wysiłku. To wskazówka dla praworęcznych. Jeśli chodzi o osoby leworęczne to sprawa jest bardziej skomplikowana, bo mają one różne sposoby trzymania pisaka i od tego zależy ułożenie papieru. Do pisania prosto lewą ręką często zaleca się przekręcenie kartki w prawo. Przy krojach skośnych trzeba ułożyć papier tak, aby było wygodnie – czasem sprawdza się pisanie z góry na dół czy nawet do góry nogami.

Prostego, czytelnego i estetycznego drukowanego pisma odręcznego print możesz się nauczyć z mojego trzytygodniowego kursu w formie e-booka. Jest dostępny gratis dla subskrybentów newslettera. Chcesz pisać printem?