Italika to pismo eleganckie, czytelne i – jak na pięćsetletnią staruszkę – prezentujące się zadziwiająco nowocześnie. Stosunkowo prosta do nauki, a przy tym dająca wiele możliwości zastosowania praktycznego, jest jednym z najpopularniejszych krojów kaligraficznych.

Na łamach bloga się rysuje sukcesywnie przedstawiam klasyczne kroje kaligraficzne. Opowiadam o ich historii, podpowiadam jak się ich uczyć, tłumaczę jak kreślić litery. Do tej pory omówiłam:

 uncjałę (część 1., część 2.)

 kursywę angielską, czyli Copperplate (część 1., część 2., część 3.)

 pismo rondowe polskie

Z ziemi włoskiej do Polski

Italika powstała, jak można się domyślić, we Włoszech. Stworzono ją w piętnastym wieku na fali powrotu do kultury antycznej, z niechęci do „barbarzyńskiego” gotyku i z potrzeby szybszego pisania w mniej formalnych sprawach (na przykład w korespondencji biznesowej). Choć wywodzi się ze średniowiecznej minuskuły karolińskiej, a nie – jak sądzono – z pism starożytnego Rzymu, szybko zyskała popularność w epoce odrodzenia. Z kancelarii watykańskich trafiła do skryptoriów w całej Europie i już pod koniec XV wieku stała się nie tylko uniwersalnym pismem odręcznym, ale i wzorem dla typografów tworzących czcionki drukarskie.

W Polsce kursywa humanistyczna pojawiła się prawdopodobnie tuż przed końcem XV wieku w kancelarii króla Jana Olbrachta. Zachowały się piękne wzory ręcznie pisanej kaligrafii renesansowej (na przykład Przywilej Opatowski z 1519 roku). Także w polskim drukarstwie czcionki naśladujące włoskie pismo kancelaryjne w XVII wieku w znacznym stopniu wyparły gotyckie kroje frakturę i szwabachę.

Przez dwieście lat kursywa humanistyczna była pismem popularnym w całej Europie, szczególnie we Włoszech, Francji i Anglii (gdzie nazywano ją italic hand lub chancery cursive; chancery oznacza tu kancelarię papieską, gdzie jej pierwotnie używano). Na co dzień pisali nią Benvenuto Cellini i Rafael Santi, a także Michał Anioł (który nauczył się jej już jako dorosły mężczyzna). Rozpowszechniwszy się z Włoch po całej Europie, italika w naturalny sposób ewoluowała w różnych częściach kontynentu. Powstały takie pisma jak bastarda włoska czy francuskie pismo rondowe, a także (w latach 80. XVII wieku) roundhand/English round hand, czyli styl Copperplatte, który w pewnym momencie zdetronizował italikę. Przypomniano sobie o niej dopiero na przełomie XIX i XX wieku – jako pismo łatwiejsze i prostsze od Palmera (wywodzącego się od Copperplate) trafiła w uproszczonej postaci do szkół w krajach anglojęzycznych. Współcześnie bazujący na niej italik jest pismem elementarzowym w wielu krajach – Polska pozostała jednym z nielicznych państw, w których dzieci uczy się pisać tylko kursywą.

 Kancelareska to jedna z nazw italiki, ale terminem tym określa się łączoną jej odmianę, służącą do szybkiego notowania (na przykład – nomen omen – w kancelariach)

 Dla osób nie orientujących się w kaligrafii, italika/italik to synonim kursywy, czyli pochyłej odmiany pisma (w postaci czcionki lub fontu). Italika – zarówno pismo odręczne, jak i czcionka drukarska – była lekko pochylona w prawo. W dobie komputerów terminu tego zaczęto używać jako oznaczenie opcji pochylenia znaków w edytorach tekstów.

Jak wygląda kursywa humanistyczna?

Na początku italikę pisano szeroką końcówką wykonaną z trzciny lub pióra ptasiego. Z czasem pojawiły się ścięte stalówki mocowane w obsadce, a później pióra wieczne z szerokimi stalówkami. Litery italiki, podobnie jak wielu innych pism, można podzielić na grupy/rodziny ze względu na sposób ich tworzenia. Litery z grup „a” (a d g q u y i polskie ą) i „b” (b p h k r n m oraz polskie ń) mają charakterystyczne brzuszki, nie będące owalami, lecz zaokrąglonymi trójkątami. Więcej na ten temat możesz przeczytać w tym artykule (dotyczy on pisma odręcznego italik, ale zasada jest ta sama). Grupy liter szczegółowo omawiam w moim podręczniku ładnego pisania.

Podobnie jak w innych krojach kaligraficznych pisanych ściętą końcówką, wysokość liter (tzw. wysokość x liter minuskułowych) zależy od rozmiaru stalówki. Jeśli na przykład kaligrafujesz stalówką o szerokości 2.5 mm, wysokość x będzie wynosiła 12.5 mm (bo w italice wysokość litery to pięciokrotna szerokość stalówki). Wydłużenia dolne i górne mają długość 3, 4 lub 5 szerokości stalówki. Litery italiki mogą być pisane prosto lub lekko pochylone w prawo – maksymalnie o 15 stopni względem osi pionowej; najczęściej spotykany kąt pochylenia to 9 stopni. Jeśli chodzi o odległości między literami w wyrazach (kerning) to robimy je na wyczucie, dbając o estetykę napisu. Największy odstęp zostaw między parami liter z kreskami pionowymi (np. li), a najmniejszy między literami zaokrąglonymi (np. oc).

Skąd się uczyć italiki?

Podobnie jak większość krojów kaligraficznych, kursywa humanistyczna ma różne wersje, warto więc na początek przyjrzeć się im i wybrać taką odmianę, która Ci najbardziej przypadnie do gustu. Wzory italiki znajdziesz bez trudu w Internecie, zarówno na YouTube, jak i na blogach czy stronach takich jak Iampeth.com. Ja przejrzałam większość istniejących podręczników italiki zbierając materiały do mojej książki. Najbardziej przydatne były dla mnie: Italic and Copperplate calligraphy. The basics and beyond Eleanor Winters, The italic way to beautiful handwriting cursive and calligraphic Freda Eagera i Learn Calligraphy Margaret Shepherd. Namiętnie przeglądałam także przepiękne, szalenie ozdobne wzory italiki renesansowej (na przykład w książce La operina di Ludouico Vicentino, da imparare di scriuere littera cancellarescha Ludovico Arrighiego). Choć podziwiam kunsztownie powyginane renesansowe litery, w praktyce wolę jednak dużo prostszą, wręcz minimalistyczną wersję italiki, którą znalazłam w książce Lisy Engelbrecht Modern Calligraphy and Hand Lettering. Początkującym polecam także samouczek z polskiej strony Kaligrafia.info. 

Italika a italik

Na bazie renesansowej italiki powstało w XX wieku odręczne pismo italik. Te dwa style łączy sposób budowania liter (brzuszki mają kształt nie owalu lecz zaokrąglonego trójkąta, migdału), różni zaś sposób ich kreślenia (w italice, jak w każdym kroju kaligraficznym, litery składamy niespiesznie z pojedynczych elementów, w italiku kreślimy je płynnie, szybko, często jednym gestem). Italik można pisać zwykłym piórem lub długopisem czy cienkopisem, ale także – podobnie jak italikę – ściętą stalówką. Znajomość italika ułatwia naukę italiki, i vice versa. W mojej książce „Italik. Pisz ładniej” znajdziesz – oprócz porad dotyczących poprawy charakteru pisma – informacje o italice i wiele praktycznych wskazówek, które przydadzą Ci się podczas nauki. Podręcznik i dwa zeszyty ćwiczeń można kupić w sklepie Kleksografia.

  Italik

  Italik a italika

  Mój podręcznik i pismo italik